Администрацијата на Трамп, наводно, е незадоволна од меѓународните јавни набавки и придобивките што произлегуваат од членството на САД во Договорот за владини набавки на СТО. Оваа колумна тврди дека проценките на САД за огромен дефицит со ЕУ во државните набавки, погрешно го прикажуваат нивото на отвореност на ЕУ само гледајќи го „врвот на ледениот брег за набавки“. Во овие критични времиња, потребно е подобрувањето на фактичката состојба и процесите на известување, а со цел да се осигура дека сите учесници во Договорот за владини набавки се целосно информирани за придобивките од отвореноста на меѓународните јавни набавки кое нешто е поважно од кога било.
Администрацијата на Трамп ги заострува правилата „Купи американски“ што им отежнува на американските јавни купувачи да набавуваат странски стоки и услуги. Неодамна, неколку извештаи посочија дека администрацијата ја разгледува извршната наредба „Купи американски“ со која владините институции ќе бараат да набавуваат лекови и медицински материјали само од домашни добавувачи и да ги повлечат меѓународните обврски на САД во областа на јавните набавки (Питс 2020 година). Многу деловни чинители коментираат дека се загрижени за планираната извршна наредба и укажаа на значајни потенцијални негативни последици, со оглед на важните глобални синџири на снабдување и меѓузависноста помеѓу различни американски компании и странски добавувачи вклучени во јавните набавки на лекови и медицински помагала (Aтхеи 2020).
Претходните извештаи веќе укажуваа дека американската администрација била незадоволна од меѓународните јавни набавки и придобивките што произлегуваат од членството на САД во Договорот за владини набавки на СТО. Во една неодамнешна статија на Блумберг (Baschuk 2020) заснована на извештај на Сметководствената канцеларија на Владата на Соединетите држави (ГАО 2019) се наведува дека САД имаат огромен дефицит со ЕУ во државните набавки, бидејќи американските фирми, наводно добиле договори во вредност од 300 милиони долари во ЕУ, додека на фирмите од ЕУ им беа доделени јавни договори во вредност од речиси десет пати повеќе во САД.
Меѓутоа, во еден неодамнешен текст дадовме јасен доказ дека овие проценки се нецелосни и погрешни (Цернат и Кутлина-Димитрова 2020). Главната причина за тоа беше методолошкиот пристап што го користеше ГАО (2019), кој беше делумен и погрешно го прикажуваше нивото на отвореност на ЕУ, бидејќи гледаше само на „врвот на ледениот брег за набавки“ и ги пропушти важните канали по кои се движат јавните набавки . Во реалноста, штом ќе се земат предвид сите три начини на набавка, отвореноста на ЕУ во набавките е многу поголема во однос на САД и трети земји. Севкупно, ЕУ додели над 50 милијарди евра јавни договори на странски фирми, од кои 11 милијарди евра отидоа на американски фирми.
Рамка 1: Трите начини на меѓународни набавки
Начин на набавка 1 – директна прекугранична меѓународна набавка: странска компанија која поднесува и добива договор за јавна набавка „од странство“.
Начин на набавка 2 – набавка за комерцијално присуство: домашна подружница на странска компанија добива „локално“ јавен договор.
Начин на набавка 3 – индиректна меѓународна набавка: странска компанија учествува индиректно во понудата преку обезбедување на интермедијарни стоки и услуги.
Колку е отворен пазарот за јавни набавки на ЕУ?
Според официјалната база на податоци на Tenders Electronic Daily (TED), во 2017 година странските фирми добиле договори во вредност од повеќе од 4,6 милијарди евра според начинот на набавка 1 (т.е. директно прекуграничен) (види Слика 1). Овие информации се добиени од официјалните податоци на TED кои подлежат на прилагодувања над прагот и грешки при отстранување на усогласеноста. Покрај договорите за начин 1, странските фирми добија тендери во ЕУ во вредност од 27 милијарди евра преку нивните подружници во ЕУ. Оваа вредност е добиена врз основа на вкупната вредност над прагот на големината на пазарот за набавки на ЕУ и учеството на набавката во начин 2, што претставува 20,4% од вкупниот пазар. Беа преземени дополнителни прилагодувања за да се земе предвид уделот на договорите надвор од ЕУ, што значи дека 27 милијарди евра претставуваат само набавки надвор од ЕУ. Основните акции за овие пресметки на начин 2 се дадени во извештајот за мерењето на прекуграничната пенетрација во јавните набавки нарачани од Европската комисија (VVA, LE и JIIP 2017).
Слика 1
Отвореност на ЕУ во странските набавки, по начини на снабдување (милијарда евра)
Нашите проценки за начинот на набавка 3 укажуваат на стоки и услуги во вредност од околу 18 милијарди евра обезбедени од добавувачи надвор од ЕУ во 2017 година. Овој удел (12%) беше проценет преку паневропско истражување на фирми, спроведено како дел од извештајот Рамбол (2011). Нашата проценка за меѓународните набавки во начин 3 ја намалува вредноста на индиректните набавки во рамките на ЕУ и ја пријавува само вредноста на набавката во странство (вон ЕУ) од начинот 3.
Според тоа, како што е прикажано на Слика 1, вкупната вредност на јавните договори доделени од јавните власти на ЕУ (директно или индиректно) на странски фирми изнесува речиси 50 милијарди евра. Како што беше претходно нагласено, од клучно значење е да се оцени отвореноста на јавните набавки кај сите три начини на снабдување. На пример, ако се користат само проценките за јавните набавки од начин 1 (4,6 милијарди евра), приближно 90% од „вистинската“ отвореност на јавните набавки на ЕУ ќе бидат испуштени.
Вредноста на јавните набавки на ЕУ доделени на американски фирми
Следејќи го истиот методолошки пристап, ја проценуваме и вредноста на јавните набавки што ги добија американските фирми во ЕУ (Слика 2). Што се однесува до севкупната отвореност за набавки што им се нуди на сите странски фирми, базата на податоци ТЕД укажува на вредност за договорите за набавки преку начин 1 доделени на американски фирми директно прекугранични од повеќе од 1,6 милијарди евра во 2017 година. Вредноста на набавката доделена на американските странски подружници во ЕУ (начин 2) е многу поважна и изнесува речиси 6 милијарди евра. До оваа сума стигнавме со примена на учеството на САД (22%) во вкупните набавки во ЕУ начин 2 и намалување на учеството на договорите за странски подружници во ЕУ (VVA, LE и JIIP 2017).
Слика 2
Вредност на договорите за јавни набавки на ЕУ доделени на американски фирми по начини на снабдување (милијарда евра)
Врз основа на истите проценки на Рамбол (2011) за индиректни набавки преку поддоговори, конзорциуми и големопродажба и користење на уделот на стоките и услугите од САД во увозот надвор од ЕУ како прокси за вредноста на средните влезови во САД, вредноста на начин 3 Набавките за САД изнесуваат повеќе од 3 милијарди евра.
Споредливи податоци за сите модалитети сè уште не постојат за САД, но имаме јасен доказ дека, од 2009 година, САД воведоа најголем број протекционистички мерки за набавки кои сериозно влијаат на меѓународните набавки (Цернат и Кутлина-Димитрова 2020 година).
Вистинската анализа на трошоците и придобивките од затворањето на меѓународните пазари за набавки
Различните елементи презентирани погоре укажуваат на три важни факти. Прво, без разлика дали се мери на „де факто“ или „де јуре“ основа, меѓународната отвореност во јавните набавки останува главна цел на политиката, како дел од глобализираната економија. Второ, за здрави совети за политиките засновани на докази, од клучно значење е да се има сеопфатна проценка на отвореноста на пазарите за јавни набавки врз основа на трите начини на набавка, а не само на начин 1 (прекугранични набавки). Доказите што ги даваме овде укажуваат дека, кога ќе се земат предвид сите три начини на набавка, членството во Успех се претвора во опипливи економски можности за странските компании преку стекнување јавни договори во ЕУ.[1]
Проценката за отстранување на ограничувањата „Купи Американско“ укажува на значителни придобивки во однос на создавањето работни места и добивките од БДП за САД (Диксон и сор. 2017). Така, ваквите одредби „купи-локални“ поттикнуваат не само скапи промени во производствените модели на потенцијалните странски понудувачи, во сите начини на снабдување, туку негативно влијаат на американските фирми. Успехот не само што гарантира пристап за американските компании до пазарите за јавни набавки во главните партнери како ЕУ, туку им овозможува и на американските компании да добијат јавни договори од американската влада. Во денешно време, многу американски компании се дел од сложени глобални синџири на снабдување што им овозможуваат да останат конкурентни. Затоа, GPA, исто така, им дозволува на американските компании успешно да наддаваат за американски јавни договори без да се грижат за Законот за купување американски, доколку користат меѓупроизводи од друга земја потписничка на GPA. Постојат докази дека сегашниот степен на отвореност на САД и обврските за Успех во однос на пристапот до пазарот во сите три начини на набавка и нивоа на американската влада (федерална, под-федерална и локална) останува ограничена и е предмет на се поголем број ограничувања и дискриминаторски мерки.[2]
Во овие критични времиња, меѓународната отвореност во јавните набавки е поважна од кога било. Одржувањето на отворената трговија и избегнувањето на непотребното нарушување на синџирите на снабдување е од суштинско значење, особено кога станува збор за обезбедување на соодветно производство и дистрибуција на критична медицинска и заштитна опрема. Глобалната пандемија бара глобално, координирано решение. Оваа логика важи и за меѓународните набавки, а поперспективен начин за напредување би бил продлабочувањето на тековните обврски за Успех, истовремено подобрување на фактичката основа и процесите за известување на податоците за да се осигура дека сите членки на Успехот се целосно информирани за придобивките од отвореноста на меѓународните јавни набавки.
*Забелешка на авторите: Ставовите изразени овде се на авторите и не мора да го претставуваат официјалниот став на Европската комисија. Оригиналниот текст е објавен 16 април 2020 од авторите Луцијан Чернат, Зорница Кутлина-Димитрова (превземен и преведен) од линкот https://voxeu.org/article/why-public-procurement-openness-more-important-now-ever од ЕСЈН.
[1] On the benefits of extending the scope and coverage of the GPA see Kutlina-Dimitrova (2017).
[2] For a comprehensive overview of the US restrictive measures applicable to public procurement, see the Global Trade Alert database (www.globaltradealert.org).