Во време на Ковид 19 пандемија, системот за јавни набавки во нашата земја се соочува со бројни предизвици кои не ни беа познати претходно. Но, во генарална смисла она што го одбележа целиот овој “пандемиски период“ е постоење на потребата од изнаоѓање на законски механизми за поголема “промптност“ на процесот на јавни набавки, но она што може да се забележи е и тешкото изоставување на веќе стекнатите “лоши“ навики од праксата .
Па така, и Центарот за граѓански комуникации во еден од своите извештаи нотира низа забелешки, но она што сметаме дека е битно да се истакне е тоа дека е наопходно да се изнајде решение за надминување на постојните состојби кои негативно влијаат на системот за јавни набавки. Од тука, Ви ги пренесуваме клучните препораки нотирани во Извештај во сенка за јавните набавки во Северна Македонија во 2021 година кои се однесуваат токму на надминување на забележаните недостатоци во системот за јавни набавки .
ПРЕПОРАКА 1 – Сите чинители во јавните набавки и на институционално и на системско ниво да работат засилено врз целосна и доследна примена на законската регулатива за јавните набавки во насока на целосно почитување на законитоста и искористување на потенцијалите за спроведување на јавните набавки според основните принципи. Во крајна линија, сите треба да работат врз тоа набавките да бидат законски, рационални и исплатливи.
ПРЕПОРАКА 2 – При изборот на најповолната понуда, институциите да користат и други елементи покрај
најниската цена, земајќи ги предвид и квалитетот, трошоците на користење итн. Во оваа насока потребни се зачестени и помасовни наменски обуки, како и соодветни прирачници за примена на законот.
ПРЕПОРАКА 3 – Преиспитување на честото користење на електронската аукција и нејзина примена само онаму каде што преку претходна анализа ќе се докаже дека давала и ќе дава резултати, пред сè за производи со стандарден или добро опишан квалитет.
ПРЕПОРАКА 4 – Правилно утврдување и детално образложување на потребите за набавките.
ПРЕПОРАКА 5 – Истражување и консултирање на пазарот пред да се донесат плановите за јавни набавки за поточно определување на предметот на набавка, на проценетата вредност и за попрецизна изработка на тендерската документација и техничката спецификација.
ПРЕПОРАКА 6 – Навремено, редовно и целосно објавување на сите информации и документи поврзани со јавните набавки и на Електронскиот систем за јавни набавки и на интернет-страниците на институциите.
ПРЕПОРАКА 7 – Изработка на внатрешни процедури за јавни набавки во коишто ќе се опфатат процесите и чекорите во коишто постојат засилени ризици од корупција, како што се определување на потребата од набавката; утврдување на видот, количината, квалитетот и рокот на набавката; начинот на изработка на тендерската документација, особено на условите за учество на фирмите, како и на техничката спецификација; евалуацијата на понудите; користењето надворешни лица во тендерските постапки; склучувањето на договорите и нивното менување и реализација итн.
ПРЕПОРАКА 8 – Поголема контрола на целиот циклус на јавните набавки и на ниво на институции, и на системско ниво. На институционално, преку внатрешно регулирање на набавките, нивно следење и санкционирање за неправилностите, а на системско ниво, преку засилување и проширување на управната контрола и почеста и поефикасна координација и соработка меѓу институциите во системот за борба против корупцијата во јавните набавки, со можност дури и за институционализирање на таа соработка.
ПРЕПОРАКА 9 – Целосно спроведување на антикорупциските мерки во јавните набавки предвидени во Националната стратегија за спречување на корупцијата и судирот на интереси 2021 – 2025 и во Националниот план за Партнерство за отворена власт 2021 – 2023.