Во месец февруари 2022 година, станува исклучително актуелно прашањето за измена на Законот за минимална плата. Поточно, сите релевантни чинители во општеството, постигнаа согласност за зголемување на нивото на минимална плата на нето износ од 18.000,00 денари, а стапувањето во сила и примената е предвидена од месец март 2022 година. Како договорите за јавни набавки кои се веќе доделени од страна на договорните органи и сеуште не се реализирани, ќе бидат “засегнати“ од ова измена ?
Обем и структура на склучени договори за јавни набавки
Според податоците превземени од Електронскиот систем за јавни набавки, преку обемот и структурата на склучените договори за јавни набавки во 2021 година, ќе се обидеме да ги предвидиме ефектите од зголемувањето на минималната плата во системот за јавни набавки.
Имено, во периодот од 01.01.2021 година до 14.02.2022 година, преку системот за јавни набавки вкупно се склучени 32.557 договори за јавни набавки од кои: 20.498 договори за јавна набавка на стоки или (62,96 %), 9.858 договори за јавна набавка на услуги или (30,25 %) и 2.210 договори за јавна набавка на работи или (6,79 %).
Доколку го анализираме вредносен аспект на склучените договори во 2021 година, може да се утврди следната состојба, вредност од 33.234.487.229,00 денари се доделени за јавни набавка на стоки, вредност од 11.762.004.788,00 денари се доделени за јавни набавки на услуги и вредност од 10.817.483.048,00 денари се доделени за јавни набавки на работи.
Од обемот и струкурата на склучените договори може да се утврди дека најголема вредносна изложеност на влијанијата од зголемувањето на минималната плата ќе имаат добавувачите на стоки. Но дали ова реално за очекување ?
Доколку се има предвид фактот дека при формирањето на цената на чинење на стоките, значително влијание има цената на трудот (но истата не и најбитен фактор), може да заклучиме дека добавувачите на стоки ќе го почуствуваат “индиректното“ влијание на зголемувањето на минималната плата.
За разлика од добавувачите на стоки, добавувачите на услуги и работи, ќе бидат директно “засегнати“ од промената на минималната плата. Па така, за очекување е дека сите добавувачи на услуги и работи (кои сеуште не се реализирани врз основ на склучени договори за јавни набавки) ќе бидат директно “засегнат“ од зголемувањето на минималната плата.
Кои стопански сектори ќе бидат најмногу “засегнати“ од зголемувањето на минималната плата ?
За очекување е дека некои од следните стопански сектори суштински ќе бидат “засегнатите“ од оваа промена. Па така, текстилниот сектор, хигиена и одржување, приватно обезбедување, превоз и транспорт, логистички сектор, прехрана и преработувачка дејност, градежен сектор и други трудоинтензивни сектори ќе се соочат со најголеми “предизвици“ со навременото и квалитетното исвршување на постојните договори за јавни набавки.
Од тука, се поставува прашањето: Дали постојат и кои се законските начини за промена на постојните услови во договорите за јавни набавки со цел заштита на добавувачите ?
Измена на договор за јавна набавка во време на негова важност
Постојат 4 (четири) начини, по кои можат да се изменат договорите за јавни набавки, а без притоа да се спроведе нова постапка за јавна набавка и тоа:
- Доколку измените, без оглед на нивната парична вредност, се предвидени во тендерската документација на јасен, прецизен и недвосмислен начин, како што се одредби за корекција на цени или опции.
- Доколку измените, се однесуваат на неопходност од дополнителна набавка од првичниот носител на набавка за стоки , услуги и работи кои не се вклучени во основниот договор, а кои поради непредвидени околности се нужни.
- Доколку промената е потребна поради околности кои договорниот орган не можел да ги предвиди и суштински не се менува природата на договорот за јавна набавка.
- Доколку првичниот носител на набавка го заменува друг економски оператор кој ги исполнува сите првично одредени услови во тендерската документација од спроведената постапка и кој е правен наследник на првичниот носител на набавка по извршено преструктурирање на претпријатието, вклучувајќи преземање, здружување, спојување или стечај, доколку тоа не вклучува други значителни промени на договорот.
Тука треба да се напомене дека, во случај на неопходност од дополнителна набавка од првичниот носител на набавка (начин два), како и во случај кога договорниот орган да не можел да ги предвиди околностите кои се промениле и суштински не се менува природата на договорот (начин три), вкупната вредност на измените на договорот за јавна набавка не смеат да надминат 20% од вредноста на првичниот договор.
Конечно, постојното законско решение за јавни набавки, во член 119 дава можност сите добавувачи, на законски утврден начин, да се “усогласат“ со промената која е предизвикана од зголемувањето на минималната плата.