Областа на јавните набавки во рамките на Европската унија од година во година се повеќе добива на значење. Имено, важноста на јавните набавки произлегува од спознавањето на обемот и можностите кои јавните власти можат да ги користат при правилна употреба на јавни средства за набавка на стоки, работи и услуги. На ваков начин, Европската Унија создаде добро регулиран пазар на јавни набавки, заснован на основните начела на транспарентност, еднаквост и отворена конкуренција, а се со цел за да се осигура правилната употреба и менаџмент со јавните средства.
Две компоненти се од особено значење при јавните набавки во рамките на Европската Унија. Првата компонентата е општествена одговорност, а втората компонентата на социјалната одговорност.
Оттука, се прави дистинкција помеѓу:
- Општествено одговорните јавни набавки (ОПЈН) се оние јавни набавки кои имаат за цел да влијаат врз општеството токму преку набавките спроведени од страна на јавниот сектор.
- Социјално одговорните јавни набавки (СОЈН) се оние јавни набавки кои имаат за цел имплементирање на социјални компоненти во јавните договори за да се постигнат позитивни социјални резултати.
Во месец септември, Европската комисија го објави извештајот за општествено одговорни јавни набавки како и објави 71 случај на добри практики, со кои се настојува да се прикаже позитивното влијание на јавните набавката врз поширокиот пазар на стоки, услуги и работи. Со овие јавни набавки се настојува да се промовирааат можности за вработување, пристојна работа, социјална вклученост, пристапност, дизајн за сите, етичка трговија, усогласеност со социјалните и еколошките стандарди и слично.
Исто така, во Извештајот на Европската комисија се потенцира особено големото влијание на јавните набавки во секторите каде што е доминантен јавниот интерес и тоа: градежништво, здравство и транспорт. Овие сектори имаат значаен придонес на пазарот и креираат поголем број на пошироки општествени и социјални вредности. Спознавајќи го фактот дека договорните органи трошат околу 14 отсто од бруто домашниот производ на ЕУ, нивната “моќ“ е значајна, па така, преку Политиките на Европската унија се даваат конкретни предлози за вреднување на општествените и социјални компоненти во различни предмети на набавка како што се: чистење и управување со објекти, храна/угостителски услуги, мебел, градинарски услуги, социјални услуги, ИКТ, текстил и други.
И покрај моменталната состојба на зголемен тренд на јавни набавки со примена на општествените и социјалните компоненти во рамките на Европската Унија, сепак сè уште постојат многу предизвици кои во иднина треба да бидат земени предвид. Така во Извештајот се констатира дека “истражувањето на пазар“ е исклучително важна алатка која треба да се применува. Оваа алатка е корисна како за договорните органи кои имаат обврска да подготват тендерска документација, така и за економските оператори кои подготвуваат понуди. Истражувањето на пазарот според Европската комисија, нуди решенија и за двете страни.
Што се однесува до социјалната компонента на јавните набавки, истата најдобро може да се имплементира преку употребата на т.н резервирани договори. Всушност, преку резервираните договори, социјално ранливите групи полесно и поправично можат да се интегрираат во системот на јавните набавки.
Еве еден пример за тоа:
Шпанската покраина Саламанка искористила таков резервиран договор за одржување на зелените површини во градот кој договор го доделила на социјално претпријатие за работна интеграција (WISE). WISE е непрофитен оператор, фокусиран на локалниот развој и грижата за животната средина, чија главна цел е трудова интеграција на луѓето во ситуација на социјална исклученост. Како такви, резервираните договори се вредна алатка за заштита на ранливите категории на граѓани и животната средина.
Конечно, Европската комисија до неодамна имаше посебен пристап кон општествено одговорните јавни набавки и зелените јавни набавки како две посебни правци на одржливи набавки, но, тенденцијата во иднина ќе биде да се охрабрат јавните власти во рамките на Европската унија, подеднакво да ги интегрираат и социјалните и зелените аспекти во нивните јавни набавки.